Nerw błędny – sekret dobrego zdrowia czy tylko chwilowy trend?

Nerw błędny odgrywa kluczową rolę zarówno w zdrowiu fizycznym, jak i psychicznym. W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie jego funkcjonowaniem, co zaowocowało licznymi teoriami na jego temat. Jedną z najbardziej znanych jest teoria poliwagalna, która wskazuje, że stymulacja nerwu błędnego może korzystnie wpływać na układ słuchowy. Jak dokładnie działa nerw błędny, na czym opiera się teoria poliwagalna i w jaki sposób możemy wykorzystać tę wiedzę w terapii zaburzeń przetwarzania słuchowego?

Czym jest nerw błędny oraz za co odpowiada?

Nerw błędny jest jednym z najdłuższych nerwów czaszkowych w organizmie. Jego początek rozpoczyna się w części mózgowia (tyłomózgowie) zwanej rdzeniem przedłużonym. Ze względu na swoją skomplikowaną budowę, wyróżnia się jego cztery części: głowowa, szyjna, piersiowa i brzuszna.

To właśnie w części głowowej znajduje się gałąź uszna nerwu błędnego, która odpowiada za unerwienie czuciowe małżowiny usznej, kanału słuchowego zewnętrznego oraz części błony bębenkowej, co stało się podstawą do teorii połączenia nerwu błędnego z uchem.

Co łączy mięśnie ucha środkowego i nerw błędny?

Ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu ucha środkowego oraz odpowiedniej transmisji dźwięków, pełni miesień napinacz błony bębenkowej oraz mięsień strzemiączkowy.

• Mięsień napinacz błony bębenkowej unerwiony jest przez gałązkę nerwu żuchwowego od nerwu trójdzielnego. Jego zadaniem jest usztywnianie błony bębenkowej i kosteczek słuchowych w momencie pojawienia się dźwięków o zbyt dużym natężeniu.
• Mięsień strzemiączkowy zlokalizowany jest w uchu środkowym gdzie jedną stroną łączy się z kosteczką słuchową – strzemiączkiem a drugą z jamą bębenkową. Mięsień ten unerwiony jest przez nerw strzemiączkowy, który jest gałęzią nerwu twarzowego. Jego zadaniem jest kurczenie się w momencie pojawienia się głośnych dźwięków, dzięki czemu chroni komórki słuchowe znajdujące się w uchu wewnętrznym przed uszkodzeniem.

Oprócz funkcji obronnej ucha wewnętrznego, mięśnie ucha środkowego stanowią pewnego rodzaju filtr. W momencie pojawienia się dźwięku, błona bębenkowa wraz z kosteczkami słuchowymi zaczyna drgać, a mięśnie śróduszne kontrolują ich sztywność. W momencie napięcia całego układu dochodzi do odfiltrowania dźwięków o niskich częstotliwościach, zostają one odbite od błony bębenkowej lub stłumione. Pozwala to na odfiltrowanie zbędnego szumu oraz wychwycenie wyższych częstotliwości w których paśmie zawarta jest mowa.

Na czym opiera się teoria poliwagalna?

Teoria opiera się na autonomicznym układzie nerwowym oraz nerwie błędnym, który jest jego nieodłącznym elementem. Nerw błędny posiada dwie gałęzie, które znajdują się w części przywspółczulnej autonomicznego ukladu nerwowego. To właśnie te drogi pełnią kluczową rolę w osiągnięciu pełnego dobrostanu organizmu.

• Droga wychodząca z jądra grzbietowego nerwu błędnego (nerw błędny grzbietowy) nie posiada osłonek mielinowych i dochodzi do narządów wewnętrznych położonych pod przeponą – odpowiedzialna za uczucie bezsilności, zamarcie oraz poczucie beznadziei
• Druga droga wychodzi z jąder dwuznacznych (nerw błędny brzuszny) posiada osłonki mielinowe i dochodzi do narządów wewnętrznych powyżej przepony – odpowiada za zaangażowanie społeczne.

Obie drogi należą do tzw. strategii behawioralnych do których dołączyć należy również układ sympatyczny odpowiedzialny za reakcje walki lub ucieczki.

W momencie pojawienia się sytuacji stresowej aktywują się w odpowiedniej kolejności strategie behawioralne:

1. nerw błędny brzuszny – poszukiwanie bezpieczeństwa,
2. układ sympatyczny – ocena niebezpieczeństwa – decyzja walcz/uciekaj,
3. nerw błędny grzbietowy – zagrożenie życia.

Teoria poliwagalna zwraca uwagę na to, że ludzki układ nerwowy jest wrażliwy na sygnały, które docierają do niego z otoczenia. Jest w stanie w bardzo dokładny sposób identyfikować sytuacje niebezpieczne oraz zagrożenie. W szybki sposób ocenia sytuację wykorzystując odpowiednie struktury wg strategii behawioralnych. Daję nam to informację, że poszczególne zachowania danej osoby w sytuacji stresowej są uzależnione od jej aktualnego stanu fizjologicznego.

Trening słuchowy, a nerw błędny.

Istnieją terapie słuchowe oparte na teorii poliwagalnej, które pomagają zmniejszyć nadwrażliwość słuchową, poprawić rozumienie mowy w hałasie oraz wyciszyć organizm. Jednym z takich podejść jest trening słuchowy Porgesa, który zakłada, że aktywacja mięśni ucha środkowego redukuje dźwięki tła, umożliwiając lepsze wyodrębnienie pasma mowy wśród odgłosów otoczenia.

Terapia polega na słuchaniu specjalnie przygotowanych ścieżek dźwiękowych, w których głos ludzki poddawany jest modulacji. Proces ten wspomaga regulację mięśni śródusznych, umożliwiając im skuteczniejsze rozróżnianie dźwięków mowy od szumów tła, co przekłada się na lepsze rozumienie mowy.

Dodatkowo, poprzez stymulację brzusznej części nerwu błędnego odpowiednio dobranymi bodźcami akustycznymi, dochodzi do aktywacji układu przywspółczulnego. To z kolei sprzyja relaksacji, obniżeniu napięcia i zwiększeniu poczucia bezpieczeństwa.

Czym kierować się w doborze treningów opartych na teoriach?

Nerw błędny bez wątpienia stał się jednym z gorętszych tematów w świecie zdrowia i terapii, a jego wpływ na organizm wciąż budzi wiele pytań. Powstaje coraz więcej teorii dotyczących jego roli i możliwości stymulacji, jednak kluczowe jest, aby oddzielać te, które mają naukowe podstawy i są zgodne z fizjologią, od tych, które opierają się jedynie na spekulacjach.

Jak każda teoria, koncepcja wykorzystania nerwu błędnego w terapii znajduje swoje zastosowanie wśród określonych grup pacjentów, spełniających konkretne kryteria. U niektórych osób może przynieść zauważalne korzyści, poprawiając funkcjonowanie układu nerwowego i słuchowego, podczas gdy inni nie odczują żadnych zmian. Dlatego kluczowe jest indywidualne podejście oraz krytyczna analiza dostępnych metod, aby skutecznie wykorzystać potencjał tej fascynującej części naszego organizmu.

Bibliografia:

Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka. Tom V, wyd. VI, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2018

Porges SW. The polyvagal theory: new insights into adaptive reactions of the autonomic nervous system. Cleve Clin J Med. 2009;76 Suppl 2(Suppl 2):S86-S90.

Porges SW. Teoria poliwagalna, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2020.